Op bepaalde vlakken kent Japan grote overeenkomsten met het Westen, maar het blijft een uniek land met een eigen cultuur. In onze features leren we deze cultuur beter kennen, waarbij we vandaag focussen op Go, een populaire, Aziatische tegenhanger van Schaken.

Go, eveneens bekend onder de Chinese naam Weiqi en de Koreaanse naam Baduk, is een strategisch bordspel met zeer eenvoudige regels en strategieën die zeer complex worden als je wil spelen op aanvaardbaar niveau. Het bordspel wordt gespeeld op een groot bord – Goban – dat negentien vakjes breed en negentien vakjes lang is. Die vakjes zelf zijn niet belangrijk, het zijn namelijk de kruisingen van de lijnen waarop gespeeld wordt. Spelers zullen om beuren een steen plaatsen op een kruising met een maximum van 361 beurten, omdat dit het aantal open kruisingen is op een Goban. Een volledige set Go-stenen – Goishi – bestaat uit 181 zwarte stenen en 180 witte stenen zodat het theoretisch mogelijk is om alle 361 punten op de Goban te bezetten. Er is één extra zwarte steen aanwezig omdat de zwarte speler altijd mag beginnen. Opvallend is ook het feit dat zwarte stenen net iets groter zijn dan witte stenen. Als beide stenen even groot zouden zijn, dan zouden de witte stenen namelijk groter lijken.

Het plaatsen van stenen dient natuurlijk niet willekeurig te gebeuren. Wanneer je een steen plaatst op een kruising, dan zijn er vier andere kruisingen aangrenzend aan de steen. Als die kruisingen leeg zijn, dan wordt er gesproken van een 'vrijheid'. Als een kruising bezet wordt door een steen in dezelfde kleur, dan vormen deze een groep. Als een kruising wordt bezet door een steen van de andere kleur, dan dreigt er echter gevaar. Als een groep of een steen volledig is omsingeld door stenen van een andere kleur, dan dienen de omsingelde stenen verwijderd te worden waardoor je dus plots een hoop terrein verliest. De bedoeling van Go is dan ook jouw stenen zo te plaatsen dat je de eigen groepen beschermt en die van de tegenstander omsingelt. Je kunt dit bijvoorbeeld bereiken door een opening te creëren waar de tegenstander nooit zijn steen kan plaatsen omdat er geen 'vrijheid' is. Een 'zelfmoord' van je stenen is namelijk alleen toegelaten als je daarmee onmiddellijk een groep van je tegenstander omsingelt.


Het spel eindigt altijd wanneer alle posities bezet zijn, maar dit is een uitkomst die nooit bereikt wordt. Het is namelijk de gewoonte om op te geven wanneer het duidelijk is dat je verloren hebt. Het is daarnaast ook mogelijk om een beurt te laten passeren omdat er geen goede zet meer mogelijk is. Als je tegenstander dan hetzelfde doet, eindigt de game ook, dit is het meest frequente einde. Op dat moment wordt geteld hoeveel ruimte van het spelbord iedere kleur inneemt, en hoeveel stenen er zijn vastgezet. Er dient hierbij ook rekening gehouden te worden met de compensatie die wit krijgt omdat zwart eerst mocht spelen. In officiële matchen wordt gespeeld met een compensatie 'komi' van 6,5 punten. De toevoeging van het 0,5 zorgt ervoor dat een match nooit op een gelijkspel kan eindigen. In professionele matches komt daar een tijdsdruk bij. Er wordt namelijk gespeeld met een klok met een ingewikkeld tijdssysteem. Dit systeem dwingt spelers snel te spelen eens hun tijd opgebruikt is, maar laat tegelijk toe nog steeds de game te winnen.

De effectieve oorsprong van het spel is onbekend, maar historische bronnen tonen dat het spel minstens 2500 jaar geleden is ontstaan in China. Legendes verwijzen zelfs naar de Chinese keizer Yao, die ongeveer 4300 jaren geleden regeerde. Die zou het spel uitgevonden laten hebben om zijn zoon te beïnvloeden. Het spel werd in ieder geval snel een grote culturele invloed, waarbij het een teken van intelligentie en cultuur was. Samen met schilderen, kalligrafie en het muzikale instrument guqin was het één van de vier gecultiveerde kunsten in de Chinese oudheid. In de vijfde eeuw na Christus dook het spel ook op in Korea, en in de zevende eeuw na Christus bereikte het spel ook populariteit in Japan. Het bordspel werd er zeer populair. Er kwam zelfs een minister van Go en er werden grote scholen opgericht om het niveau van de Japanse Go spelers te verhogen. Onder leiding van de Japan Go Association werd het spel ook bekend in het Westen, hoewel Japan, China en Korea natuurlijk de bastions van het Go-spel blijven.

Go-spelers krijgen een ranking op basis van hun niveau en hun gewonnen officiële matches. Spelers zijn onderverdeeld in Kyu en Dan, waarbij dit vergelijkbaar is met gevechtssporten. Beginners krijgen bijvoorbeeld een 30 Kyu rang die verbetert tot ze 1 Kyu zijn. Daarna kunnen ze promoveren naar de Dan rankings. De First Dan is de hoogste rang die je kunt bemachtigen. Er wordt hierbij wel onderscheid gemaakt tussen amateur Dan rankings en professionele Dan rankings, waarbij de professionele Dan rankings hoger staan dan de amateur Dan. Het rangsysteem laat toe dat ervaren en beginnende spelers gemakkelijk tegen elkaar kunnen spelen. Als een 1 Kyu speelt tegen een 5 Kyu, dan mag die laatste vier extra stenen plaatsen om het niveau gelijk te brengen. De maximale handicap hierbij is negen stenen. Door deze handicap moet een speler elke match op niveau spelen. Als je veel sterker bent dan je tegenstander, zul je hem in schaak bijvoorbeeld snel domineren. In Go moet je blijven opboksen tegen de fikse voorsprong die de tegenstander heeft gekregen.


Op het eerste zicht lijkt Go een eenvoudig spelletje; maar de strategieën die nodig zijn om op aanvaardbaar niveau te spelen, zijn zeer diepgaand. Dit valt vooral op in de informatica waar al jaren uitermate succesvolle schaakcomputers bestaan die praktisch onverslaanbaar zijn, maar waar topspelers nog steeds gehakt maken van Go-computers. De beste Go-computers spelen op dit moment op het niveau van de beste amateurspelers. Zelfs met een handicap van 9 stenen duurde het tot 2008 alvorens de AI ook maar één match kon winnen van een professionele speler. Het ontwikkelen van een Go-computer is dan ook nog steeds één van de grote uitdagingen voor het AI domein. Het grootste probleem hierbij is het potentiële aantal zetten dat een speler elke beurt kan doen. Op een gemiddelde beurt kun je ongeveer 200 verschillende zetten doen, waarbij elke zet tientallen beurten later nog een groot effect kan hebben. Er moeten dan ook gigantische berekeningen gedaan worden, waarbij er nog geen computers zijn die zo goed werken. Het menselijke brein blijft gewoon veel sterker dan een supercomputer.

Het bordspel Go wordt dan ook aangehaald in meerdere series en films wanneer men wil aanduiden dat bepaalde hoofdrolspelers echt intelligent zijn. Het wordt onder andere op deze manier gebruikt in A Beautiful Mind, Tron Legacy, Diagnosis Murder, Criminal Minds en Star Trek Enterprise. In de Wheel of Time boekenserie van Robert Jordan wordt Go zelfs gebruikt om de militaire kracht van de karakters te tonen. De beste Go spelers in zijn boeken zijn eveneens de militaire leiders. Eén belangrijke uitzondering op deze regel is Hikaru no Go, een manga en anime waarin de jonge Hikaru leert om één van de allerbeste Go spelers te worden nadat hij in contact komt met enkele van de beste Go spelers ooit. Deze serie werpt een uitgebreide blik op het bordspel en het concept van professionele spelers. Er wordt zelfs ingespeeld op de rivaliteit tussen Japanse, Chinese en Koreaanse Go spelers. Om de realiteit te verhogen is elke Go-match een kopie van een echte match. De populariteit van deze serie leidde zelfs tot een verhoging van de populariteit van het spel zelf.

Hikaru no Go is dan ook een ideaal instappunt om meer te leren over Go. Als je zelf eens wil spelen, dan kun je online tientallen toegankelijke websites vinden waar je kunt spelen tegen eenvoudige AI programma's of tegen andere spelers. Online Go is namelijk ook zeer populair in Japan.